جاجیم

 جاجیم، دستبافته ای پشمین، منقش و بدون پرز و غالبا مخصوص نواحی سردسیر است. مواد اولیه آن پشم است و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته می شود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می شود و همچنین برای بافت جاجیم، دستگاه را به صورت افقی روی زمین قرار می دهند. جاجیم نازک تر و لطیف تر از گلیم بافته می شود و ضخامت آن به اندازه عبا و بین گلیم و پارچه است که راه راه و رنگین بافته می شود.

نقوش جاجیم

تار و پود در شکل گیری همه دستبافته ها اهمیت زیادی دارد، طوری که تصور وجود دستبافته ای بدون تار و پود ناممکن به نظر می رسد. از این نظر شاید نتوانیم بگوییم در قالی یا گلیم، تار اهمیت بیش تری دارد یا پود، اما در مورد جاجیم ها وظیفه ای که چله ( تار ) دارد بیش تر از پود است زیرا تارهای رنگین در شکل گیری نقش جاجیم، تاثیر زیادی دارد. نقوش جاجیم چون با درگیری تار و پود شکل می گیرد و هندسی است (عمودی و افقی) باعث می شود که نقش جاجیم منحصر به محرمات و شطرنجی یا نقوش سراسری باشد. نام نقش های دیگر: چهار گل، خشتی، پنجه ای، گل آفتاب گردان و … که حاشیه های آن با مثلث های دندانه دار پر می شود. رنگ نقش جاجیم دارای تنوع است و در نقش دهی آن از رنگ های قرمز، سبز، سیاه و آبی بیش تر استفاده می شود. غیر از جاجیم طرح دار، جاجیم بدون نقش و نگار نیز هست، که از یک دسته تار بافته می شود و به نام «جاجیم موج» معروف است.

نحوه بافت جاجیم

جاجیم را از نخ های رنگین پنبه ای یا پشمی و بعضا از کرک می بافند. این بافته به وسیله دستگاه جاجیم بافی صورت می گیرد. فرق دستگاه بافندگی با دار بافندگی در فرآیند بافت آن است که اسلوب بافت را متفاوت می سازد. دستگاه بافت جاجیم دارای چهار کجی و چند کمان است. تفاوت اساسی بین جاجیم و انواع گلیم، رنگی بودن تارهای آن است که مثل پود در ظهور نقش ها موثر اند و چله در جاجیم نمایان است و نقش می آفریند. پشت و روی جاجیم، مانند گلیم ساده باف، یکسان است. پهنای آن 25 تا 45 سانتی متر و در درازا بافته می شود. جاجیم قطعه بافی می شود و آن را با عرض کم به شکل نوار می بافند و سپس قطعات را به هم می دوزند، در حالی که گلیم از جهت طول و عرض یک جا بافته می شود.

جاجیم دست بافت دچار چه تغییراتی شد؟

بافت جاجیم روی زمین بسیار زمان بر و سخت است. با گسترش زندگی شهری، الیاف پشم خالص کمتر و گرانتر شد. بنابراین بافت یک پارچه جاجیمی که ماه ها زمان میبرد دیگر صرفه اقتصادی برای کاربردهای جدید نداشت. کاربردهایی مانند زیرانداز! به عنوان مثال برای بافت یک زیرانداز جاجیم 8 نفره حداقل سه ماه زمان برای بافت لازم داریم. طبیعی است که بهای تمام شده مناسب محصولی با این کاربرد نیست. 

در روستای روم به عنوان مرکز جاجیم بافی، متناسب با نیاز مردم، یک کارگاه بزرگ با ماشین های غول پیکر بافت ایجاد شد. در واقع شروع تغییرات جاجیم بافی اینجا کلید خورد. حالا محصولاتی مانند انواع زیرانداز، انواع کاور فلاسک، کاورهای نظم دهنده وسایل تولید شد. محصولاتی که قطعا نیاز به الیاف پشم خالص و بافت دستی نداشت. این به معنای از بین رفتن جاجیم دستبافت نیست. هنوز هم زنانی در خانه های روستای روم به بافت جاجیم ادامه می دهند.

کاربرد های جاجیم

جاجیم ها کاربردهای زیادی دارند از جمله:

• رو کرسی
• روکش صندلی و مبل
• پتو
• رو تختی
• کف پوش
• سفره
• رختخواب پیچ
• پرده
• روکش مبل و صندلی
• زیرانداز
• روانداز
• رو فرشی

امروزه علاوه بر کاربردهای قدیمی جاجیم، کاربردهای جدیدی هم دارد. از جاجیم، انواع لوازم از قبیل کوله پشتی، کیف، روتختی، ساک و … برای رفع نیازهای خوب در بازار داخلی و خارجی طراحی و معرفی می شود.

تاریخ این پارچه و کابرد سنتی آن

بعضی از تاریخشناسان تصاویر پارچه‌های راه راه باقی مانده از قرن 14م را به جاجیم نسبت داده‌اند. اما تاریخ دقیقی از زمان بافت و استفاده از جاجیم در دسترس نیست. با این حال استفاده از جاجیم در مناطق غرب و شمال غرب ایران بسیار رایج بوده است.

در گذشته جاجیم به عنوان رواندازی برای کورسی و جاجیم‌های سبک‌تر به عنوان کالایی تزئینی و لوکس مورد استفاده قرار می‌گرفت.